روانشناسی

روانشناسی چیست و مکتب های آن کدامند؟

روانشناسی

روانشناسی از آنجا که موضوع بسیاری از گفتگوهای مردم است ظاهرا به تعریف نیاز نداشته باشد و همه کم و بیش تعریفی از آن می دانند. اما علم روانشناسی همانطور که از نامش بر می آید یک مطالعه علمی است و یک مطالعه علمی مطالعه ای است که نظام مند بوده و مبتنی بر آزمون فرضیات مشخصی باشد. آنچه مردم روانشناسی می نامند در اصل صحبت در مورد موضوعات مربوط به احساس و روان افراد است و با علم روانشناسی که مبتنی بر مطالعه نظام مند رفتار است متفاوت است.

روانشناسی ابتدا در دل فلسفه مطرح شد. لغت Psychology از دو لغت یونانی Psych به معنی روح و روان و logos به معنی مطالعه یک موضوع تشکیل شده است. این دو لغت نخستین بار در قرن 16 در کنار هم قرار گرفتند. در اوایل قرن 18 این لغت به مطالعه ذهن اختصاص داشت. کاربرد مدرن این واژه که در جایگاه علمی قرار گرفت به حدود 150 سال پیش باز می گردد یعنی زمانی که ویلهلم وونت[1] نخستین آزمایشگاه تحقیقاتی روانشناسی را در دانشگاه لایپزیک راه اندازی کرد. از نظر وونت هسته اصلی مطالعه روانشناسی بحث Consciousness یا آگاهی بود. بر همین اساس دو مکتب در روانشناسی شکل گرفتند که عبارت بودند از structuralism یا ساختار گرایی و Functionalism یا کارکرد گرایی. ساختارگراها مطالعه اجزاء سازنده آگاهی را پیش گرفتند یعنی مطالعه حواس و ادراک بینایی و شنوایی. کارکرد گراها معتقد بودند که مطالعه اجزاء سازنده آگاهی چندان به کار نمی آید و بررسی کارکرد و هدف آگاهی مهم است. این گروه از روانشناسان که سردسته آنان ویلیام جیمز[2] بود به جریان مداوم افکار علاقمند بودند.

این دو مکتب به مرور زمان رنگ باختند اما از دل مکتب کارکردگرایی، رفتارگرایی و روانشناسی کاربردی سر برآورد.

رفتارگراها با پیشتازی جان واتسون[3] بر این عقیده بودند که در مطالعه علمی روانشناسی باید فقط رفتار قابل مشاهده را بررسی و مطالعه کرد و به این ترتیب مطالعه آگاهی را یکسره کنار گذاشتند. از نظر واتسون فرایندهای ذهنی به این دلیل که قابل مشاهده نیستند ارزش مطالعه ندارند. کسی به افکار دیگری دسترسی ندارد. در سیر تکامل مکتب های روانشناسی این تفکر واتسون نوعی تغییر پارادایم بحساب می آمد چرا که موضوع مورد مطالعه روانشناسی را تغییر داد. از نظر واتسون محیط رفتار را می سازد و وراثت در آن نقش ندارد.

در عصر حاضر روانشناسی توانست به مبحث پیشین خود یعنی آگاهی بازگردد و به مبحث شناخت بپردازد. در این معنا شناخت(Cognition) به فرایندهای ذهنی دخیل در کسب دانش می پردازد. روانشناسان شناختی معتقدند که باید رویدادهای ذهنی و درونی را به درستی درک کرد و مطالعه رفتار به تنهایی کافی نیست و تصویر نا کاملی از روانشناسی ارائه می دهد.

در جدول زیر خلاصه ای از دیدگاه های مطرح در روانشناسی را می بینید. همانطور که ملاحظه می کنید تمام این دیدگاهها امروز نیز معتبر هستند و مهم این است که بدانیم هر کدام از جنبه های گوناگون به موضوع روان می پردازند و خدمات زیادی به علم روانشناسی کرده اند.

دیدگاه ها و دوره	بنیان گذاران اصلی	موضوع	اندیشه بنیادی
رفتاری(از 1913 تاکنون)	John B. Watson Ivan Pavlov B. F. Skinner	تاثیر محیط بر رفتار انسان و حیوان	تنها رویدادهای قابل مشاهده را می توان مطالعه کرد.(رابطه محرک-پاسخ)
روان تحلیلی(از 1900 تا کنون)	Sigmund Freud Carl Jung Alfred Adler	تعیین کننده های ناخودآگاه رفتار	انگیزه های نا خودآگاه و تجربیات دوران کودکی شخصیت را می سازند و باعث اختلالات روان هستند.
انسان گرا (از دهه 50 تا کنون)	Carl Rogers Abraham Maslow	ابعاد منحصر به فرد تجربه انسانی	انسان ها موجوداتی آزاد و منطقی هستند و قابلیت رشد فردی دارند و اساسا با حیوانات تفاوت دارند
شناختی (از دهه 50 تا کنون)	Jean Piaget Noam Chomsky Herbert Simon	افکار، فرایندهای ذهنی	بدون بررسی اینکه افراد چگونه اطلاعات را بدست می آورند و ذخیره و پردازش می کنند نمی توان رفتار انسان را به درستی درک کرد
زیست شناختی(از دهه 50 تا کنون)	James Olds Roger Sperry David Hubel Torsten Wiesel	مبانی فیزیولوژیک، ژنتیک و عصبی رفتار در انسان و حیوان	عملکرد یک ارگانیسم را می توان بر اساس ساختارهای مغز و فرآیندهای بیوشیمیایی که زمینه ساز رفتار هستند توضیح داد.
تکاملی (از دهه 80 تا کنون)	David Buss Martin Daly Margo Wilson Leda Cosmides John Tooby	مبانی تکاملی رفتار در انسان و حیوان	الگوهای رفتاری برای حل مسائل تکاملی شکل گرفته اند انتخاب طبیعی رفتارهایی را برمی گزیند که موفقیت تولیدمثلی را افزایش دهند