استرس، مغز و رفتار

سونیالوپن و همکاران در مقاله­ ای مروری که در مجله nature به چاپ رسید به تاثیر استرس بر مغز و شناخت پرداخته اند. اصل مقاله را می­توانید در لینک https://www.nature.com/articles/nrn2639 بررسی و مطالعه کنید. این مقاله اطلاعات جامعی را دراختیار خواننده قرار می­دهد. عنوان مقاله عبارت است از تاثیرات استرس در طول زندگی بر مغز، رفتار و شناخت.

در گزیده مقاله می­خوانیم:

مواجهه دائم با هورمون­های استرس در دوره پیش از تولد، خردسالی، بلوغ و پیری بر ساختارهای مغزی و به دنبال آن بر رفتار و شناخت تاثیر می­گذارد. تاثیر خاص این هورمون­ها بر مغز، رفتار و شناخت تابعی است از زمان و مدت مواجهه با استرس و برخی نیز مربوط است به تعامل بین اثرات ژن و مواجهه قبلی با سختی­ های محیطی. پیشرفت­ هایی در مطالعات حیوانی و انسانی صورت گرفته ­است که گردآوری یافته ­ها را برای دانشمندان آسان کرده­ است. در این مقاله مروری به دنبال مدلی هستیم تا ببینیم چرا افرادی که در معرض استرس قرار می­گیرند در دوره­ های گوناگون زندگی اختلالات مختلفی بروز می­دهند.

اصلی­ ترین بحث نویسندگان در این مقاله پیرامون محور HPA مغز است که در نتیجه استرس فعال می­شود و هورمون­های ناشی از فعال شدن این محور در دوره­ های مختلف زندگی تاثیرات گوناگونی از خود بر جا می­گذارد. نام HPA بر گرفته از حرف اول هر جزء از این محور است یعنی Hypothalamus-Pituitary-Adrenal که به ترتیب عبارت است از هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال. فعال شدن این محور باعث ترشح هورمون­هایی به نام گلوکوکورتیکوئیدها می­شود. این دست از هورمون­ها که کورتیزول یکی از آنها است در مراحل مختلف رشد مغز تاثیرات مخربی می­ گذارد. تاثیر این هورمون­ها در جوندگان، انسان و سایر نخستی­ها متفاوت است اما به هر صورت نوع این تاثیرات مخرب هستند و توجه زیادی را در مطالعات حیوانی و انسانی به خود جلب کرده­ است. داروی دکزامتازون یک گلوکوکورتیکوئید سنتزی است که اثری شبیه به کورتیزول دارد و در آزمایش­های حیوانی برای مطالعه اثرات مخرب کورتیزول از آن استفاده می­شود.

یکی از راه­ های فعال سازی محور HPA در موش بزرگ آزمایشگاهی جدایی توله ها از مادر است. محورHPA در توله های جوندگان به آسانی فعال نمی­شود و دلیل آن نیز نارس بودن مغز جوندگان در بدو تولد است. اما استرس بیش از اندازه این محور را فعال می­کند و یکی از بهترین راه­ها برای فعال سازی این محور در مغز توله­ ها جدایی از مادر به مدت طولانی است. مدت سه ساعت جدایی در روز، مدت زمان زیادی به­ شمار می­ آید و می­توان از این روش برای القای استرس و فعال­سازی محورHPA بهره برد. نحوه کار نیز به این صورت است که بلافاصله بعد از تولد توله­ ها، مادر را از لانه خارج می­کنند که هر بار سه ساعت طول می­ کشد. فعال سازی این محور آسیب­های گوناگونی به مناطق مختلف مغز وارد می­کند که در مقاله به تفصیل در مورد تاثیرات این فعال­سازی در مراحل رشد موش بزرگ آزمایشگاهی توضیح داده شده است. در انسان به دلیل ملاحظات اخلاقی از روش­های تهاجمی استفاده نمی­شود. در مطالعات انسانی نمونه­ هایی مورد بررسی قرار می­ گیرند که کودکان در شرایط سخت و جدا از والدین پرورش یافته باشند. مطالعات انسانی نشان داده است که تاثیر مخرب استرس با اصلاح رفتارهای مراقبتی از کودکان بهبود یافته است که این مورد در جوندگان دیده نشده­ است.

یک راه دیگر برای مطالعه حیوانی تاثیر استرس تزریق دکزامتازون به موش باردار و یا القای استرس شدید در هنگام بارداری است. پس از تولد تاثیرات مخرب این دارو و یا استرس بر توله­ ها بررسی می­شود. لازم به ذکر است که مقداری گلوکوکورتیکوئید از جفت عبور می­کند و به جنین می­رسد. در مطالعات حیوانی انجام شده فعال سازی محور HPA و یا شبیه سازی آن تاثیرات گوناگونی در مراحل مختلف رشد و در سنین مختلف داشته است. لازم به ذکر است که مطالعات بر روی میمون­ها نیز تاثیرات تقریبا مشابهی را نشان داده ­اند.

ذکر این نکته مهم است که فعالیت محور HPA برای حفظ تعادل حیاتی در زمان مواجهه با استرس بسیار مهم است. رها شدن کورتیزول از غدد آدرنال یا فوق کلیوی باعث تسهیل سوخت و ساز و متابولیسم می­شود. فعال شدن این محور بر سیستم ایمنی و سیستم عصبی خودمختار تاثیر می­گذارد و این تاثیرات برای تنظیم رفتار جنگ و گریز ضروری هستند اما استرس شدید یا طولانی مدت از تاب­ آوری نورون­ها و گلیاها در برابر استرس­های بعدی می­ کاهد. فعالیت این محور از راه سیستم بازخورد منفی تنظیم می­شود که آن را سیستم بازخورد منفی وابسته به گلوکوکورتیکوئید می­ نامند و سطح بالای گلوکوکورتیکوئیدها یا همان GCs باعث اختلال در سیستم بازخورد منفی می­شود (The Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis: Development, Programming Actions of Hormones, and Maternal-Fetal Interactions - PubMed (nih.gov)).

برای آگاهی کامل از تاثیرات مخرب استرس بر مغز و رفتار به خوانندگان توصیه می­کنیم متن اصلی مقاله را مطالعه کنند چرا که خلاصه چنین مقاله­ای حق مطلب را ادا نخواهد کرد و ترجمه کامل آن نیز فرصتی لازم داشت که متاسفانه از بنده ساخته نبود.